Na świecie pracy ma miejsce nieskończenie wiele sytuacji, które mogą mieć zarówno pozytywne, jak i negatywne konsekwencje dla pracowników. Jednym z problemów, z którymi mogą się spotkać, jest degradacja. Chociaż termin ten może kojarzyć się z surowymi karą, w kontekście miejsca pracy niesie ze sobą inne znaczenie.
Definicja degradacji pracownika
W kontekście zawodowym, degradacja pracownika odnosi się do sytuacji, w której pracownik nieumyślnie znajduje się w położeniu gorszym od poprzedniego. Może to nastąpić poprzez przeniesienie na stanowisko niżej oceniane hierarchicznie, zmniejszenie zakresu obowiązków, obcięcie płacy, lub pozbawienie pewnych przywilejów związanych z poprzednim stanowiskiem. Degradacja nie musi jednak oznaczać kompletnej utraty pracy, ale często wiąże się z uczuciem upokorzenia, utraty autonomii, zdolności decyzyjnych oraz prestiżu.
Przyczyny degradacji pracownika
Przyczyny degradacji pracownika mogą być zarówno zależne, jak i niezależne od osoby pracownika. Wśród najczęstszych przyczyn można wskazać zmiany organizacyjne – restrukturyzację, fuzje, absorpcje, które skutkują zmianą hierarchii i struktury firmy. Innym powodem może być kiepska ocena wyników pracy, niemożność spełnienia oczekiwanych zadań, konflikty interpersonalne, które wpływają negatywnie na atmosferę pracy, a także naruszenia zasad etyki zawodowej. Czasami powodem może być także zbyt radykalne oczekiwania wobec pracownika, które prowadzą do wypalenia zawodowego i spadku efektywności.
Skutki degradacji pracownika
Degradacja pracownika niesie za sobą szereg konsekwencji, które dotykają zarówno samego pracownika, jak i jego środowisko – zarówno zawodowe, jak i prywatne.
Skutki fizyczne
W efekcie degradacji pracownik może doświadczać szereg problemów zdrowotnych o podłożu psychosomatycznym. Zaliczają się do nich bezsenność, bóle głowy, problemy z układem pokarmowym, a także zwiększone ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego. Degradowany pracownik może stać się także podatny na różne formy uzależnień – od alkoholu, poprzez narkotyki, aż po leki.
Skutki psychiczne
Na płaszczyźnie psychicznej, skutki mogą przybierać formę depresji, nerwic, zwiększonej agresji, poczucia niepewności, utraty samooceny czy wręcz myśli samobójczych. Pracownik, który doznaje degradacji, często odczuwa poczucie upokorzenia i bycia deprecjonowanym, co prowadzi do izolacji społecznej, zarówno w miejscu pracy, jak i poza nim.
Przebieg procesu degradacji pracownika
Proces degradacji pracownika nie zawsze przebiega jednoznacznie i w jednym kierunku. Na podstawie obserwacji i badań, można jednak wyróżnić pewne fazy
czasem bardzo wyraźne, innym razem migotliwe, niemniej teoretycznie wyróżniające się. Pierwszym etapem jest rosnące poczucie niezadowolenia, które może przejść w fazę krytyczną, gdy pracownik ostatecznie otrzymuje wiadomość o degradacji. W tej fazie emocje są na szczycie, co często prowadzi do szeregu decyzji, które bywają impulsywne. Następnie może nastąpić faza rezygnacji i przyjęcia nowej roli, albo faza walki o odzyskanie straconej pozycji.
Proces ten może trwać od kilku tygodni do kilku lat.
Rola pracodawcy w degradacji
Doszekujący się istotnej wagi w procesie degradacji jest pracodawca. To on podejmuje zasadniczą decyzję o przeniesieniu pracownika na inne stanowisko, o zmianie jego zakresu obowiązków, o obcięciu płacy czy o pozbawieniu go pewnych przywilejów. Jednak nie kończy się to na podjęciu tej jednej decyzji…
Odpowiedzialność za degradację
Pracodawca ponosi również odpowiedzialność za proces degradacji pracownika, jak i jej skutki.
Pracodawca, który decyduje się na degradację pracownika, powinien być świadomy, jakie konsekwencje mogą nastać. Powinien również przedstawić pracownikowi perspektywy rozwoju zawodowego, jakie otwierają się przed nim po degradacji, pomóc mu przejść przez ten proces i integrować go z resztą zespołu. Zaniedbanie tych obowiązków często prowadzi do pogłębienia negatywnych skutków degradacji.
Zapobieganie degradacji w miejscu pracy
Rola pracodawcy nie obejmuje tylko odpowiedzialności za degradację pracownika, ale także za jej zapobieganie. Pracodawca, który stawia na rozwój swoich pracowników, robi wszystko, by unikać sytuacji, które mogą prowadzić do degradacji. W tym celu poddaje regularnej analizie procesy pracy oraz poziom zadowolenia pracowników z wykonywanej pracy, a także rozmawia z nimi na temat ich aspiracji zawodowych. Pracodawca stara się także tworzyć atmosferę zaufania i otwartości, proporcjonalnie do wymagań zawodowych stawianych przed pracownikami.
Rola związków zawodowych w degradacji pracownika
Związki zawodowe mają na celu ochronę praw pracowników, w tym ook walczą z degradacją pracowników. Prócz działań na rzecz uczciwej wyceny pracy i adekwatnej do niej płacy, związki stoją na straży warunków pracy, które gwarantują integralność i rozwój pracowników. Taka postawa skłania pracodawców do transparentnych decyzji, które zmniejszają ryzyko degradacji.
Możliwe rozwiązania i metody ochrony przed degradacją
Istnieje wiele strategii i technik przeciwdziałania degradacji w miejscu pracy, niektóre z nich są proaktywne, inne reaktywne. Jednak wszystkie mają na celu tworzenie zdrowego, bezpiecznego i produktywnego środowiska pracy.
Wdrożenie procedur przeciwdziałających degradacji
Przeciwdziałanie degradacji powinno zaczynać się na poziomie organizacji firmy. Wszystkie procedury powinny być przejrzyste i jasne dla wszystkich pracowników, a decyzje dotyczące przeniesień na inne stanowisko, zmiany zakresu obowiązków czy obniżenia wynagrodzenia – transparentne i sprawiedliwe. Dobrze jest również, aby pracownik był wcześniej informowany o możliwych konsekwencjach niewypełniania swoich obowiązków lub złamania zasad etyki zawodowej.
Edukacja i szkolenia dotyczące degradacji
Podstawą profilaktyki jest edukacja – zarówno pracowników, jak i pracodawców. Szkolenia na temat degradacji w miejscu pracy, które obejmują zarówno tematykę przeciwdziałania, jak i radzenia sobie z nią, powinny być regularnie organizowane w każdej firmie. Dodatkowo, szkolenia z zakresu komunikacji interpersonalnej, lub radzenia sobie ze stresem pomagają budować zdrową atmosferę, a tym samym zapobiegać degradacji.
Przypadki praktyki i badania dotyczące degradacji pracy
Mimo starań o unikanie degradacji, nie zawsze jest to możliwe. W praktyce ma miejsce wiele przypadków, które można poddać analizie, a wyniki mogą przyczynić się do lepszego zrozumienia procesów degradacji i skuteczniejszego przeciwdziałania temu zjawisku.
Studia przypadku
Rozmaite studia przypadków, które są dostępne w literaturze przedmiotu, jak również te, do których udostępniają dostęp różne instytucje zajmujące się ochroną praw pracownika, pozwalają prześledzić konkretną historię degradacji, okoliczności, które do niej doprowadziły, a także skutki jakie wywołała. To cenne źródło informacji dla każdego, kto chce zrozumieć, jak działa mechanizm degradacji, a następnie jak skutecznie zapobiegać takim sytuacjom.
Wnioski z badań
Wniosek, na jakie natrafiają badacze za pomocą analizy degradacji, jest bowiem optimistic. Wskazują oni, że choć degradacja jest poważnym problemem, często wynika z niedopatrzeń, które można łatwo naprawić, o ile jest poświęcona odpowiednia uwaga. Poprzez odpowiednie szkolenia, rozwoju zawodowego, umiejętności społecznych oraz dobrego zarządzania można ograniczyć ryzyko degradacji, i stworzyć bardziej spójny, a tym samym efektywny zespół.
Przyszłość degradacji pracy
W przyszłości problem degradacji może ulec zmniejszeniu, o ile zarówno pracodawcy, jak i pracownicy będą odpowiednio świadomi tego, jak skutecznie przeciwdziałać niekorzystnym zmianom w pracy. Kluczem do sukcesu jest edukacja – zarówno w zakresie zapobiegania degradacji, jak i radzenia sobie z jej skutkami, a także stworzenie środowiska pracy, które jest oparte na szacunku i sprawiedliwości. Trend ten jest widoczny w wielu krajach rozwiniętych i można mieć nadzieję, że w przyszłości osiągnie on globalny zasięg.
